صنایع نقش مهمی در اقتصاد یک کشور دارند و از سوی دیگر در یک رابطه دو طرفه با جامعه قرار دارند. صنایع از یک طرف نیازهای جامعه را دریافت می کنند و از سوی دیگر براساس نیازهای جامعه خدمات ارائه می کنند.

در این زمینه مسئولیت اجتماعی می تواند نقش مهمی در این رابطه دو طرفه داشته باشد. مسئولیت اجتماعی صنایع را موظف می کند خدمات بهتری به جامعه اراده کنند و در شناخت نیازهای واقعی جامعه تلاش بیشتری داشته باشند.

در چند سال اخیر در اکثر کشورها، به ویژه در کشورهای صنعتی، جنبش مسئولیت‌پذیری اجتماعی و جنبش‌های اعتراضی نسبت به قدرت سازمان‌ها و صنایع بزرگ بسیار چشمگیر بوده است، به نحوی که مباحث مهمی در مورد نقش صنایع بزرگ در مردمسالاری و توسعه به وجود آورده است.

وضعیت مسئولیت اجتماعی صنایع در ایران

یکی از مهمترین وظایف صنایع و بنگاههای اقتصادی در هر کشور و منطقه ای علاوه بر کارهای تخصصی خود ایفای نقشهای اجتماعی خود در قبال جوامع محلی می باشد. مقوله ای که در دنیا و کشور ما تازگی ندارد و نمونه های فراوانی از آن را می توان نام برد.

اما متاسفانه در ایران به دلیل نبود ساز و کار لازم، نبود مطالبه گری و عدم وجود تعامل سازنده بین صنایع و مناطق آزاد و صنعتی با مجموعه مدیریتی کشور این مهم یا رخ نداده است یا بسیار کم رنگ بوده است.

شرایط به شکلی است که امروزه یکی از مطالبات و دغدغه های جدی نخبگان، رسانه ها و مردم این موضوع می باشد. موضوعی که در صورتی که در کانون توجه سیاستمداران قرار بگیرد می تواند منجر به تحولاتی بزرگ و پایدار در کشور گردد.

نکته دیگر اینکه در دوران بحران مالی و اقتصادی صنایع و بنگاهها باید به دنبال گسترش فعالیتهای مرتبط با مسئولیت اجتماعی خود باشند،چرا که چنین بحرانهایی تاثیر قابل توجهی بر گروه های آسیب پذیر دارند.

تاثیر مثبت در دیدگاه مشتریان، افزایش اعتماد سهامداران، افزایش رضایت کارکنان، حمایت جامعه پیرامونی، توانایی ورود به کشورهای جدید، تمایز تصویر و برند شرکت نزد مشتریان و جامعه، حرکت طبق انتظارات جامعه، حذف اثرات منفی روی محیط زیست،  عدم آسیب دیدن اقتصادی شرکت از جمله مهم ترین مسئولیت های اجتماعی صنایع است که در ایران هنوز به نفقطه مطلوب نرسیده است.

چگونه می توان چالش ها را به فرصت تبدیل کرد؟

صنایع پیشرو همواره کوشیده‌اند میـان دغدغه اقتصادی خود و اجتمـاع و محیط‌زیست نـوعی تعـادل ایجـاد کنند و مسئولیت اجتماعی خود را جـدی بگیرنـد. این صنایع به اهمیت ارتباط میان برند یا علامت تجاری خود با مسئولیت اجتماعی شرکت واقف‌اند.

زیرا مسئولیت اجتماعی صنایع نه‌تنها در میان جامعه و ذی‌نفعان نسبت به برند شرکت آگاهی ایجاد می‌کند، بلکه تصویری مثبت از آن را در اذهان پدید می‌آورد.

این موضوع از یک‌سو عملکرد مالی صنایع را تحت تاثیر جدی قرار می‌دهد و آن را بهبود می‌بخشد و از سوی دیگر، به تقویت ذی‌نفعان و در شکلی فراگیرتر به حفظ و تقویت جامعه می‌انجامد.

در واقع، سرمایه‌گذاری در زمینه مسئولیت اجتماعی صنایع، برخلاف پندار برخی، اقدامی هزینه‌بر نیست. بلکه، اقدامی مبتنی بر مدیریت استراتژیک، در جهت ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت و کمک به توسعه جامعه است.

فعالیت‌های نیروی کار تحت پوشش صنایع به عنوان ذی‌نفعان درون‌شرکتی و محیط کار آنان حوزه موضوعی دیگری است که مسئولیت اجتماعی صنایع به آن توجه دارد.

تصمیم‌ها و برنامه‌های فعالیت هر صنعتی خواه ناخواه شرایط کار و زندگی نیروی کار آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. واکنش صنایع به این تاثیرات می‌تواند در چارچوب مسئولیت اجتماعی آن و به عنوان اراده برای افزایش تاثیرات مثبت و کاهش یا حذف تاثیرات منفی ناشی از تصمیم‌ها و فعالیت شرکت مطرح شود.

نکته مهم دیگر در این زمینه حفاظت و کمک به تجدید محیط طبیعی است. در این محور، ترمیم و حفاظت از اکوسیستم‌ها و خدمات و کارکردهایی در زمینه تامین غذا، آب، سوخت، تنظیمات جوی، شکل‌گیری خاک، کنترل سیلاب، گرده‌افشانی و… اهمیت دارد. در این باره انتظار این است صنایع تاثیرات مضر بر اکوسیستم‌ها را شناسایی و این تاثیرات را حذف کند یا به حداقل برساند.

همچنین به حفاظت از گونه‌ها یا زیستگاه‌های در معرض خطر و تاثیرپذیر همت گمارد و از روش‌های منجر به انقراض گونه‌ها و پخش یا تکثیر گونه‌های مهاجم بپرهیزد و همچنین بیشتر محصولات مورد نیاز خود را از تامین کنندگان تکنولوژی‌های پایدار خرید کند.

نکته دیگر اینکه صنایع در قبال مشتریان و مصرف کنندگان به عنوان بخشی از ذی‌نفعان خود مسئولیت دارند. اینها کسانی هستند که از خروجی تصمیم‌ها و فعالیت‌های صنایع استفاده می‌کنند.

نیازهای مشروع مصرف‌کنندگان بر اساس اصول مورد نظر میثاق بین‌المللی در ابعاد حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عبارت‌اند از: امنیت، آگاهی، شنیده شدن، جبران خسارت‌ها، آموزش، محیط زیست سالم، احترام به حق حریم خصوصی، رویکرد پیشگیرانه در برابر تهدیدهای محصول و ارتقای طراحی جهانی.

بنابراین لازم است این حقوق به‌طور جدی مورد توجه شرکت‌ها قرار گیرد. مسئولیت‌ها در زمینه مسائل مربوط به مصرف‌کننده متعدد است.

صنایع پیشرو در زمینه مسئولیت اجتماعی در جهان

دو صنعت نفت و دخانیات در سطح دنیا به‌خاطر تاثیرات گسترده و منفی‌شان توجه ویژه‌ای به مقوله مسئولیت اجتماعی شرکت نشان دادند و به‌تدریج این مفهوم به یکی از دغدغه‌های شرکت‌های بزرگ تبدیل شد.

بکارگیری اقدام هایی در جهت حمایت از محیط زیست، افزایش استانداردهای بهداشتی و درمانی از دیگر موارد قابل اجرا در مناطق عملیاتی است.

فعالیت‌هایی که بدرستی از سوی شرکت‌های بزرگی مانند توتال، پتروناس، شل، اگزان موبیل و سابیک عربستان به اجرا گذاشته شده و سعی می‌کنند از آن طریق بسترهای مناسب جهت توسعه فعالیت‌های اقتصادی و در اختیار گرفتن پروژه‌های بزرگ نفتی و گازی در دیگر کشورها به ویژه کشورهای نفت خیز خاورمیانه و شمال افریقا را فراهم نمایند.

این شرکت‌ها با استفاده از طرح های برنامه ریزی شده به  شناسایی و جذب نیروهای مستعد و با استعداد کشورهای دیگر برای تحکیم شبکه مهندسین و متخصصین کمپانی های خود مبادرت می‌ورزند.

بریتش پترولیوم یکی از اولین شرکت هایی است که به بررسی چگونگی طراحی محل کار پرسنل و ارتباط آن با رضایت شغلی و  عملکرد مثبت کارکنان پرداخته است.

مدیر سلامتی و رفاه اجتماعی این شرکت نفتی در امریکا طی سالهای گذشته بارها بر این نکته تاکید کرده بود که برای حفظ افراد با استعداد فقط حقوق و مزایا کافی نیست بلکه باید محیطی بوجود آورد که پرسنل علاقمند باشند هر روز بیایند و کار کنند.

بریتش پترولیوم از جمله شرکت هایی است که برای اولین بار به ارائه تسهیلاتی مانند امکانات متعدد غذاخوری، مرکز سلامتی، مرکز مراقبت از کودکان، ایجاد امکانات فضای باز برای بازی فوتبال و بسکتبال اقدام کرده است.